Het moderne wereldbeeld

Voordat u over uw wereldbeeld leest, is het belangrijk u te realiseren dat deze beschrijving gebaseerd is op generalisaties van de complexiteit van de werkelijkheid. Deze wereldbeelden kunnen het beste worden gezien als archetypen of ideaaltypen ~ modellen van veel voorkomende patronen en structuren.

Ze kunnen u dus niet vertellen wat uw unieke wereldbeeld precies is. Maar ze kunnen wel een richting geven en een manier van denken schetsen. Een raamwerk van betekenis waaruit u mogelijk opereert, ook al heeft u er misschien niet veel over nagedacht.

Deze beschrijvingen helpen ons na te denken over hoe we naar het leven, de natuur, onze medemensen, en onszelf kijken. Ze helpen ons te onderzoeken waarom we denken zoals we denken. Als we meer weten over de wereldbeelden van andere mensen, ontwikkelen we ook meer begrip voor mensen die anders denken.

Moderne wereldbeelden

Mensen met moderne wereldbeelden benadrukken rationaliteit en wetenschap, en bevragen opgelegde opvattingen uit (religieuze) tradities en het verleden. Ze zijn vaak assertief en stellen vragen bij wat gezien wordt als ‘groepsdenken’ of dogma’s. De filosoof Immanuel Kant verklaarde als motto van de Verlichting Sapere aude!: Latijn voor ‘durf te denken!’. Hiermee benadrukte hij de noodzaak om de ratio te gebruiken om onszelf te bevrijden van bijgeloof en conventies uit het verleden.

Dit wereldbeeld is een response op de beperkingen van meer traditionele levensomstandigheden, waaronder de soms dwangmatige loyaliteit aan de groep. Het verheft het individu door diens inherente waardigheid te benadrukken, en biedt nieuwe idealen van democratie, gelijkwaardigheid, mensenrechten, en vrijheid. Er is een gevoel van optimisme, een toekomstgerichtheid, en een geloof in vooruitgang (welke wordt versterkt door de verbluffende successen van de ‘moderne wetenschappen’). Een van de sterkste punten van dit wereldbeeld is toewijding aan individuele autonomie, rationaliteit, en objectiviteit.

Kennis

In de zoektocht naar waarheid leggen modernen de nadruk op wetenschap, rationaliteit, en logica. Ze geloven in de wetenschappelijke methode (empirische meting en experiment) en vertrouwen doorgaans op seculiere autoriteiten. Een centrale overtuiging is dat mensen de wereld objectief kunnen onderzoeken en kennen, en daarmee na verloop van tijd alle ‘mysteries’ kunnen verklaren.

Realiteit

De visie op de werkelijkheid is doorgaans materialistisch en mechanistisch, wat vaak wordt gesymboliseerd door het idee van het universum als uurwerk. Max Weber noemde dit ‘het onttoverde universum’, een universum beheerst door bio-fysische en evolutionaire processen, en zonder enige spiritualiteit, hogere macht, of goddelijkheid. De natuur wordt dan ook niet langer gezien als drager van een ‘spirit’, wil, of intelligentie, noch als een grotere orde waaraan we ons moeten aanpassen. In plaats daarvan is de natuur geobjectiveerd tot hulpbronnen die mensen kunnen exploiteren voor hun eigen doeleinden.

Identiteit en waarden

Modernen vinden vaak een gevoel van persoonlijke betekenis en eigenwaarde in hun onafhankelijkheid, succes, en sociale status. Ze zijn succesvol door te strijden om sociale macht, zoals geld en prestige. Er wordt veel nadruk gelegd op materiële prestaties en genoegens. Individualistische en hedonistische waarden – zoals vrijheid, initiatief, prestatie, sociale erkenning, macht, materieel comfort en plezier – zijn meestal dominant.

Maatschappij

Hoewel de ontwikkeling van de moderne wetenschap ongelooflijk krachtig is geweest, heeft het ook geresulteerd in een geobjectiveerd wereldbeeld – een wereldbeeld waarin dat wat niet empirisch waarneembaar is, niet bestaat. Dit resulteert in de neiging om dat wat subjectief is (zoals onze innerlijke ervaring) te ontkennen of bagataliseren. Door de natuur als object te zien, is de weg vrijgemaakt voor grootschalige exploitatie en vernietiging van het milieu. De nadruk op materiële vervulling is doorgeslagen in consumentisme en een fel, competitief kapitalisme. Hoewel de problemen van de moderne wereld talrijk zijn, heeft de het ook enorme wetenschappelijke, technologische, sociale, en economische vooruitgang gebracht, waar de meeste mensen niet meer zonder zouden willen.